Mədəniyyət və dilin bir-biri ilə sıx bağlı olduğu şübhəsizdir. Ancaq onu da demək lazımdır ki, bu qarşılıqlı əlaqə ilk baxışdan göründüyü qədər sadə deyil.
Dil ənənələri, adətləri, həyat tərzi kimi mədəni dəyərləri əks etdirir. İnsan dil vasitəsilə başqa, yad mədəniyyətə daxil olur.
Xalqın varlıq və məfhumlarındakı bütün təzahürləri, xalqın yaddaşında saxladığı hər şey dil vasitəsilə öz ifadəsini tapır.
Dil və mədəniyyətin qarşılıqlı əlaqəsi
Dil insanı formalaşdırır, onun davranışını, həyat tərzini, dünyagörüşünü, mentalitetini, milli xarakterini, ideologiyasını müəyyən edir.
Dil və mədəniyyətin təmas nöqtələri bunlardır:
Birincisi, həm dil, həm də mədəniyyət insanın dünyagörüşünü əks etdirən şüur formalarıdır.
İkincisi, onlar sıx qarşılıqlı əlaqədə mövcuddurlar.
Üçüncüsü, bu təzahürlərin subyekti həmişə insan (fərd) və ya cəmiyyətdir (sosium).
Dördüncüsü, hər iki təzahürün xarakterik xüsusiyyətləri normativliyə can atmağı və tarixçiliyidir.
Beşincisi, hər iki təzahür, bir tərəfdən, daim dəyişir, digər tərəfdən, sabitliyə və əldə olunanların möhkəmlənməsinə çalışır.
Dil və mədəniyyətin kommunikasiya prosesləri (insanlar arasında ünsiyyət), insan şəxsiyyətinin, eləcə də bütövlükdə cəmiyyətin formalaşması ilə sıx bağlıdır.
Təzahür olaraq dil və mədəniyyət arasında fərq
Təzahür olaraq onların təmas nöqtələri fərqlərin mövcudluğunu da nəzərdə tutur.
Dil öz-özünə inkişaf edən bir təzahürdür, yəni bir çox insanlar dili yaradır, lakin eyni zamanda insanlar öz istəklərinə uyğun olaraq dili dəyişə bilmirlər.
Mədəniyyət insanın fəal iştirakı ilə bağlıdır, onu insanlar yaradır, yeni nəzəriyyələrin, reallığın yeni təzahürlərinin təsiri altında inkişaf edir (belə ki, yüksək texnologiyalar əsri olan XXI əsr insan mədəniyyətini dəyişir: həyat tərzini, incəsənətini, cəmiyyətin strukturunu, ailə münasibətlərini və s.)
Dil hər bir insanın var-dövlətidir, dilin bir təzahür olaraq kütləvi xarakter alması tamamilə təbiidir.
Eyni zamanda mədəniyyətdə elitarlıq (seçilmişlik) qiymətləndirilir.
21-ci əsrin mədəniyyəti əsasən kütləvi istehlakçı üçün yaradılır, lakin bununla belə, elitar sənət əsərlərinin yüksək dəyərini və yüksək qiymətləndirilməsini kiçiltmir.
Eyni zamanda dil bizə miras qalan mədəniyyətin tərkib hissəsi, dərk etmənin və mədəniyyətin mənimsənilməsinin əsas alətidir.
Elmi, dini, ədəbiyyatı dərk etmək ancaq dillə və dil vasitəsilə mümkündür.
Mədəniyyət və milli dil xüsusiyyətləri
Dil həm də hər bir xalqın milli xüsusiyyətlərini (mentallığını) əks etdirir.
Aşağıdakı müddəaya əsaslanan nəzəriyyələr var: dil danışan insanların düşüncə tərzini müəyyən edir.
Məsələn, şimal xalqlarında qar kimi bir təzahürü ifadə edən kifayət qədər çoxlu söz var.
Amma dillərin çoxunda bunun üçün yalnız bir söz var.
Bu faktların mövcudluğundan belə bir nəticə çıxır ki, müxtəlif xalqlar eyni obyektləri, eyni dünyanı fərqli görürlər.
Hesab olunur ki, hər bir xalqda xalqın ruhunu əks etdirən açar sözlər (ən çox işlənir, atalar sözləri və məsəllərdə işlənir) olur.
Məsələn, alman mədəniyyəti üçün belə sözlər – diqqət, nizam, dəqiqlikdir.
Deməli, dil onda danışan insanların şüurunda iz qoyan, onların dünya haqqında təsəvvürünü formalaşdıran orijinal sistemdir.
İnternet materiallaı əsasında hazırladı: Fizzə HEYDƏROVA
