“Dil düşüncənin paltarıdır. Hər dəfə sən öz ana dilində danışanda, özünün bir parçanı açıb göstərirsən” – Oliver Vendel Holms
Statistikaya əsasən hər iki həftədən bir dünyada bir dil ölür. Bundan təşvişə düşərək, UNESCO tərəfindən 17 noyabr 1999-cu ildə 21 fevral bütün dünyada Beynəlxaq Ana Dili Günü kimi qeyd olunması elan edildi.
Təqvimdə çox günlər var. Hətta bizə qəribə gələn çox qəribə bayram günləri var. Amma bunların çox az bir qismi Ana Dili Günü qədər əhəmiyyətlidir.
Ana dilini qorumaqla biz öz mədəniyyətimizi qoruyur, keçmişimizə sahib çıxırıq. Bizə miras qalan dilin taleyi ilə üçün narahat qalan hər kəs üçün təqvimin bu günü əzizdir.
Azərbaycan ədəbi dilinin formalaşmağı da uzun bir prosesdən keçmişdi. Dilimiz müxtəlif dövrlərdə siyasi qərarların qurbanı olmuş, əlifbası neçə dəfə dəyişdirilmişdir. Azərbaycan vətəndaşı olduğumuz halda rus dilinin dominantlığı bizi hər zaman pəjmürdə etmişdir. Dilimizi, lüğətimizi dəyişməyə çalışan öz içimizdəki vətəndaşlarımız da olmuşdur. İndi də var təəssüf ki. Amma biz öz dilimizin qədrini bilməli, onu yad ayaqlara verməməli, bu dildə danışmalı, bu dildə daha çox yazıb-yaratmalı, onu unutmamalı, unutdurmamalıyıq.
Son bir neçə onillikdə dilimizə çoxlu yeni sözlər, terminlər və frazeologizmlər daxil olub. Bunların arasında elmi-texniki tərəqqinin sayəsində yaranmış və ehtiyac duyulan, lüğət fondumuzu zənginləşdirən söz və ifadələrlə yanaşı yamaq kimi görünən, zorla pərçimlənən sözlər də az deyil. Bunun günahı birinci növbədə dilini çirkləndirən vətəndaş, ikinci də ağına-bozuna baxmadan, ehtiyac duyulmadan qondarma sözləri zorla sırıyan KİV nümayəndələridir. Hələ öz dilinə xor baxıb, ümumiyyətlə başqa dildə danışanları demirəm.
Vaxtilə görkəmli ədibimiz Ə.Haqverdiyev yazmışdı:
“90-cı illərdə ortalığa atılıb ədəbiyyatla məşğul olmaq istəyən ziyalılarımız (özümü də o cümlədən hesab edirəm) iki tərəfdən də avara olub məcburən rus ədəbiyyatı təsiri altına düşüb, türk dilində rus cümlələri işlətməyə üz qoydular. Böylə ziyalılarımız indi də az deyildir. Bir neçə cümlə göstərmək yersiz olmaz. “O adamlar, hansılar ki, bu işdə iştirak edirlər”, “Mənim qardaşım tarda yaxşı oynayır”, “Əhmədin qızı ərə çıxdı”, “Bu işin müqabilində bir ölçü götürmək lazımdır” və ilax. Dilə qarışmış hədsiz rus sözlərindən danışmağa ehtiyac yoxdur.”
Çox təəssüflə də olsa qeyd etməliyəm ki, öz dilimizdə olan sözləri, cümlələrin ifadə vasitələrini özünə “sığışdırmayıb” baxdığı TV kanallarından “zəhərlənib” əcaib və dilimizdə yad səslənən sözlər, ifadələr işlədənlərin sayı getdikcə artır. Qardaş Türkiyənin işlətdiyi türk dilinin qrammatikası da, fonetikası da bizim türkcəmizdən çox fərqlidir. Onlarda alınma ərəb-fars sözləri bizdəkindən qat-qat artıqdır. Axı ağına-bozuma baxmadan özümüzdə olan söz və ifadələri onlardakılarla əvəz etməklə biz öz dilimizə necə bir zərbə vururuq. Yenə ədibimizdən misal gətirim:
“Gənclərimiz özləri hiss etməyərək Azərbaycan qulağını deşən ləfzləri istemal edirlər. Bu sözlər türk sözləri isə də bizim üçün yabançıdır və əvəzlərində başqa türk sözlərimiz də var. Məsələn: “sırt” — “çiyin”, “erkək — kişi”. “Ərkək” sözü Azərbaycan türkü təsəvvüründə heyvaniyyəti təşkil edən bir sözdür.”
Belələri üçün mərhum şairimiz Tofiq Bayram çox yaxşı demişdi:
Qalxıb Şahdağına söz istəyirəm,
Çatsın hay-harayım dinləyənlərə,
Mən nankor deyirəm, nacins deyirəm –
Öz ana dilini bilməyənlərə!
Ünsiyyət üçün dil ən vacib vasitədir. Öz dilimizlə ünsiyyətimizi öz dilimizdəki sözlərlə daha şirin edək. Bu dil bizim dildir. Axı bizim dil şirin dildir😊
