AZƏRTAC Azərbaycan dəmir yollarının tarixinə aid məqalələr silsiləsindən növbəti yazını təqdim edir.
Gəncə Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən biridir; Kiçik Qafqazın cənub-şərq yamacının ətəyində, Gəncə-Qazax ovalığında yerləşir və Gəncəçayın hər iki sahilini əhatə edir. Gəncə, həmçinin zəngin tarixə malik şəhərdir və buradakı dəmir yolu stansiyası təkcə nəqliyyat infrastrukturu baxımından deyil, həm də dövrünün memarlıq möcüzəsi kimi mühüm rola malikdir.
Gəncədə dəmiryol vağzalı (tarixin o dövründə şəhər Yelizavetpol adlanırdı) 1882-ci ildə açılıb və şəhərin iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayıb. Vağzal şəhərin sərhədlərinin şimala doğru genişlənməsinə də töhfə verib. Dəmir yolunun əlaqəsinin yaranması ilə poçt, teleqraf və telefon rabitəsi fəaliyyətə başladı.
Dəmir yollarının tərəqqi və müasirləşmə simvoluna çevrildiyi ecazkar dövrü xatırladan əzəmətli stansiya binası, həm də öz zərifliyi ilə insanı valeh edir. Bu vağzal Şərq üslubunda tikilmiş ikimərtəbəli binadır. Onun memarlıq üslubu çoxlu elementləri ilə heyranedici təsir bağışlayır. Şərq pəncərələri və portal giriş fasadını bəzəyərək cazibədarlıq və özünəməxsusluq əlavə edir. Daxili dekorasiya lüks ab-havası yaradaraq incə detalları ilə göz oxşayır. Vağzal vaxtilə böyük cazibəsi olan əzəmətli bir bina idi.
1888-ci ildə Rusiya imperatoru III Aleksandr Qafqaza səfəri zamanı Gəncə dəmiryol vağzalında olub. İmperatora möhtəşəm ziyafət verilib və sərgi nümayiş etdirilib. O, şəhər elitasının nümayəndələri ilə görüşüb, onlara hörmət əlaməti olaraq qiymətli hədiyyələr bağışlayıb.
Stansiya binasının özündən əlavə su qülləsi də diqqəti cəlb edir. Bu tikili təkcə su təchizatının vacib elementi deyil, həm də mühəndislik sənətinin parlaq nümunəsidir. Onun memarlıq dizaynı və funksionallığı bu gün də insanların zövqünü oxşamağa davam edən əsl sənət əsəridir.
Diqqəti cəlb edən digər mühüm dəmir yolu stansiyası Xaçmaz vağzalıdır. Onun tikintisinə 1898-ci ildə başlanılıb. Stansiyanın rəsmi açılışı 1905-ci ildə baş tutub. Quba şəhər idarəsi 8 dekabr 1898-ci il tarixli məktubunda Bakı qubernatoruna dəmir yolu xəttinin çəkilməsi, vağzal tikintisi üçün torpaq ayrılması xahişi ilə müraciət edib. Hazırkı Xaçmaz rayonunun ərazisi əlverişli relyefinə görə seçilmişdi. İmperator II Nikolayın əmri ilə bu məqsədlə əhalidən torpaq sahələri satın alınıb və dəmir yolu xəttinin, stansiya binasının tikintisinə başlanılıb. Stansiyanın ərazisində çoxlu sayda inzibati və xidməti binalar tikilib.
Vağzal binası öz möhtəşəmliyi və miqyası ilə diqqəti dərhal cəlb edir. Stansiyanın memarlığı zərifliyi və onun möhtəşəm miqyasını nümayiş etdirir. Vağzalın interyeri sizi keçmiş dövrlərin atmosferinə qərq edir. Stansiyanın daxilində həmin illərdən yadigar qalan çoxlu orijinal elementlər və detallar qorunub saxlanılıb. Möhtəşəm pəncərələr binaya zəriflik qatır. Nəhəng qapılar və geniş sahəyə malik gözləmə otağı onun əzəmətini vurğulayır. Stansiya təkcə nəqliyyat qovşağı deyil, həm də memarlıq abidəsidir. Mahir usta əməyinin məhsulu olan spiralvari pilləkən xüsusilə diqqətəlayiqdir və ziyarətçilərə güclü təəssürat bağışlayır. Bu gün vağzal binası əsl memarlıq sənəti əsəridir, burada təsirli bir görüntü yaratmaq üçün hər bir xətt və detalların nisbəti diqqətlə düşünülüb. Klassik memarlıq elementlərini dəmir yolu vağzalının funksional ehtiyacları ilə birləşdirən əzəmətli görünüşü bu binanı təkcə tarixi abidə deyil, həm də mədəni irs obyektinə çevirir.
