Andrey Platonov
Qoca bir çalğıçı Puşkin abidəsinin yanında skripka çalmağı sevirdi. Həmin abidə Moskvada Tver bulvarının başlanğıcındadır, onun dörd tərəfindən yuxarı mərmər pillələr qalxır, abidənin dövrəsində kim bilir, nə qədər şeir yazılıb. Qoca çalğıçı bu pillələrlə düz heykəlin oturacağınacan qalxıb üzünü bulvara sarı, uzaqdakı Nikita darvazasına sarı tutar, əlindəki yayı skripkanın simlərinə sürtərdi. Uşaqlar, yoldan ötənlər, yaxın qəzet köşkünün müştəriləri dərhal heykəlin ətrafına toplanardılar, musiqini dinləmək üçün lal-dinməz dayanardılar; axı musiqi adamları toxtadır, onlara səadət və xoş anlar, saatlar bəxş edir. Çalğıçı skripkanın futlyarını heykəlin əks tərəfində yerə qoyardı, futlyar açıq idi, orada bir tikə qara çörək və alma vardı; qoca acanda yeyəcəkdi.
Qoca skripka çalmağı adətən axşama yaxın, toran düşəndə başlayırdı. O, sakitlikdə, qaranlıqda skripkanı daha həvəslə çalırdı. Onun qocalıqdan heç bir şikayəti yox idi, dövlətdən təqaüd alırdı: yeməyi – içməyi də kifayət qədərdi. Ancaq qoca, adamlara heç bir xeyir verə bilmədiyi fikrindən sıxılır, bulvara könüllü olaraq skripka çalmağa gedirdi, orada skripkanın sədası toranlıqda ətrafa yayılır, ürəklərə tək-tək hallarda dərin təsir göstərsə də zərif və mərdanə qüvvəsilə insanı məğrur və gözəl yaşamağa çağırırdı. Musiqini dinləyənlərdən bir çoxu qocaya vermək üçün pul çıxarır və onu hara qoyacaqlarını bilmirdilər. Skripkanın futlyarı bağlı idi, çalğıçının özü isə abidənin lap yuxarısında az qala lap Puşkin heykəli ilə bir bərabərdə durmuşdu. Onda adamlar iki şahıları, qəpikləri futlyarın qapağı üstünə qoyurdular.
Ancaq qoca öz ehtiyacını sənəti hesabına ört-basdır eləmək istəmirdi; dəyərinə baxmadan pulları yerə tökür, skripkanı yenə futlyara qoyurdu. O, evə gec, bəzən lap gecə yarısı gedərdi: camaat seyrələndə, hətta musiqiyə qulaq asmaq üçün dayanmış təsadüfi tənha bir adam üçün də çalar, həmin adam qaranlıqda öz-özünə ağlayıb yerindən tərpənməyincə, əsəri başa vurmayınca getməzdi. Həmin adam bəlkə ona görə ağlayırdı ki, dərdi vardı və musiqinin təsirilə bu dərd təzələnmişdi, yaxud həyatda yolunu düz seçmədiyinə heyfsilənirdi, bəlkə də elə-belə şərab içmişdi…
Payızın sonlarında qoca birdən gördü ki, adətən bir az uzaqda yerdə qoyduğu futlyara bir sərçə qonub. Çalğıçı bu quşun indiyəcən uyumamağına və hətta gecənin qaranlığında belə yemək qayğısına qaldığına heyrət etdi. Düzdür, gün ərzində çətin ki, yem tapa biləydi; bütün ağaclar qış yuxusuna getmişdi, böcəklər ölmüşdü, atlar az-az keçdiyinə və keçəndə də dalandarlar peyini əlüstü təmizlədiyi üçün şəhərdə küçələr silib-süpürülmüşdü, bomboş olurdu. Doğrudan da payız, qış ayları bu sərçə yazıq nə yesin? Axı şəhərdə külək də zəifdir, evlərin sıx yerində isə heç bir yarpaq tərpənmir. Odur ki, həmişə çox uçmağa, çox vurnuxmağa məcbur olur, yorğun düşür, buna görə də göydə çətin uçur.
Sərçə skripka futlyarının qapağını çox yoxladı, özünə orda karına gələn bir şey tapmadı. Bu zaman ayaqları ilə xırda pulları eşələdi, kiçik bürünc qəpiyi dimdiyinə alıb harasa uçub gözdən itdi. Demək, orada nahaq yerə hərlənmirmiş – bir şey tapıb getmişdi.
Qoy o da yaşasın, qayğı çəksin, o da dolanmalıdır.
Ertəsi gün axşam qoca skripkaçı, dünənki sərçə uçub gələrsə, futlyarın dibinə tökülmüş çörək qırıntılarını yeməsi üçün futlyarı açıq qoydu. Ancaq sərçə gəlmədi, görünür, hardasa başqa yerdə bir şey tapıb qarnını doyurmuşdu, bürünc qəpiksə yəqin ki, işinə yaramamışdı.
Buna baxmayaraq qoca sərçəni səbirsizliklə gözlədi və dördüncü gün nəhayət, onu gördü. Sərçə qorxu-ürküsüz futlyardakı çörəyə yaxın düşüb canla-başla hazır yeməyi dənləməyə başladı. Çalğıçı sakitcə abidənin yuxarısından düşdü, futlyara yaxınlaşdı, dayanıb sakit-sakit bu balaca quşu süzdü. Sərçənin pırpızlı, yekə başı vardı, lələklərinin çoxu ağarmışdı; dostunu-düşmənini görmək üçün, görünür, uzun zaman ətrafına ayıq-sayıq baxmalı olmuşdu, çalğıçı onun sakit, ağıllı gözlərinə mat qaldı. Yəqin ki, bu sərçə ya çox qoca, ya çox bədbəxt idi, dərd-sər ilə keçən uzun ömrü boyu çox görüb-götürmüş, təcrübə qazanmışdı.
Bir neçə gün sərçə bulvarda görünmədi: bu zaman bərk şaxta düşmüşdü. Qoca bulvara getməzdən qabaq hər gün skripkanın futlyarına yumşaq, isti çörək qırıntısı tökürdü.
Abidənin hündür pilləsində durub zərif melodiyalar çalan qoca baxışlarını yaydan qalma çiçək kollarından və yaxınlığında açıq qoyduğu futlyardan çəkmirdi. Çalğıçı sərçəni gözləyir, onun intizarını çəkirdi: görəsən, o indi hara qonub isinir, bu soyuqda-qarda yeməyə bir şey tapırmı? Puşkin abidəsinin dövrəsindəki fənərlər işıqla yanırdı, elektrik işığında, üst-başı tərtəmiz, gözəl-göyçək adamlar fikirlərində gərəkli, könül açan işləri abidənin yanından keçib gedirdilər, qoca ürəyində indi hardasa əziyyət çəkən balaca, inadlı quşun xəfif kədərini gizlədib öz çalğısına davam edirdi.
Daha beş gün keçdi, ancaq sərçə Puşkin abidəsinə qonaq gəlmədi ki, gəlmədi. Qoca skripkaçı yenə əvvəlki kimi çörək qırıntısı olan futlyarı açıq qoyurdu, bununla belə, çalğıçının gözləməkdən hissi korşaldı və o, get-gedə sərçəni yaddan çıxardı. Qoca həyatında çox şeyləri birdəfəlik unutmalı olmuşdu. Skripkaçı daha çörək ovmadı, bu gün isə futlyarda bir parça çörək vardı və futlyarın qapağını da açıq qoymuşdu.
Bir dəfə qışın ortalarında gecə yarısına yaxın boran başladı. Qoca axırıncı əsəri – Şubertin “Qış yolu”nu çaldı, sonra yığışıb evə getmək istəyirdi. Elə bu zaman küləyin, qarın ortasında həmin tanış, boz sərçə gözə dəydi. O zərif, haldan düşmüş pəncələri üstə şaxtadan bərkimiş qarın üstündə oturdu; sonra küləyin vurub hava ilə doldurduğu futlyarın dövrəsində bir qədər fırlandı, heç nəyə fikir vermədən, qorxu-ürküsüz uçub futlyarın içinə girdi. Sərçə orda isti, yumşaq çörəyi dimdikləməyə başladı. O uzun müddət, bəlkə də yarım saat yeməklə məşğul oldu, külək futlyarın içərisini tamam qarla doldurmuşdu. Sərçə isə qarın içində eşələnə-eşələnə yeməyində idi. Demək o, uzun müddətə qarnını doyurmağı bacarırdı. Qoca əlində skripka ilə yay futlyara yaxınlaşdı. Burulğanın altında sərçənin futlyardan çıxmasını xeyli gözlədi. Nəhayət, sərçə eşiyə çıxdı, sonra kiçik qar qalağında dimdiyini təmizlədi, nə isə civildədi, öz qüvvəsini əbəs sərf eləməmək üçün soyuq küləkdə uçmaq istəməyib xırda ayaqları ilə harasa gecələməyə getdi.
Ertəsi gün axşam həmin sərçə yenə də Puşkin abidəsinin yanına gəldi: dərhal futlyarın içinə girib hazır yeməyi dənləməyə başladı. Qoca, heykəlin oturacağından sərçəyə göz qoyur, skripkasını çala-çala ürəyində sevinc duyurdu.
Bu axşam hava sakit idi; sanki dünənki nadir şaxtadan yorulub əldən düşmüşdü. Sərçə yeyib doyandan sonra futlyardan göyə qanadlanıb qırıq-qırıq civildədi…
Səhər açılmaq bilmirdi. Qoca çalğıçı yuxudan oyanıb bayırdan tufanın vıyıltısını eşitdi. Şaxtada donmuş sərt qar dalanlara dolub gündüz işığını tuturdu. Pəncərə şüşələrində hələ gecə vaxtı qaranlıqda naməlum, sirli bir diyarın donmuş meşələri, çiçəkləri yatıb qalmışdı. Qoca, təbiətin bu canlı oyunundan ləzzət almağa başladı, elə bil təbiət də insan və musiqi kimi daha yaxşı görünmək həsrətində idi.
Bu gün skripka çalmaq üçün Tver bulvarına getmək əbəsdir. Bu gün boranın çalğısı skripkanın səsini batıracaqdı. Bununla belə qoca axşama yaxın paltosunu geyindi, başını və boğazını şərflə sarıdı, cibində çörək ovuntusu evdən bayıra çıxdı. Çalğıçı daha da bərkimiş bu soyuq küləkdə tanış döngə ilə Tver bulvarına getdi. Bulvarda ağacların buz bağlamış budaqlarının qıcırtısı eşidilirdi, abidə isə ona çırpılıb ovxalanmış qardan həzin-həzin xışıldayırdı. Qoca çörək qırıntılarını abidənin pilləsinə tökmək istədi, ancaq bunun mənasız olduğunu duydu: külək çörək qırıntılarını dərhal aparar, qar içində itirib batırardı. Bununla belə, çalğıçı çörəyi pillənin üstünə qoydu və sovruğun içində gözdən itdiyini öz gözüylə gördü.
Axşam çalğıçı otağında tək-tənha idi; skripkasını həzin-həzin dilləndirirdi, qulaq asan isə yox idi və musiqi otağın boşluğunda çox pis səslənirdi, o olsa-olsa skripkaçının ürəyinin bir-iki telinə toxunurdu ki, bu da kifayət deyildi; görünür, yaşının çoxluğu onun ürəyini qocaltmışdı. O, daha çalmadı. Küçədə tufan axını vardı – yəqin sərçələrin vayı idi. Qoca pəncərəyə yaxınlaşdı, buz bağlamış şüşənin arxasında tufanın gücünü bilmək istədi. Doğrudanmı boz sərçə futlyardakı çörəyi yemək üçün Puşkin abidəsinin yanına uçub getməyə indi də qorxmurdu?
Boz sərçə qar tufanından qorxmadı: bir iş vardı ki, o Tver bulvarına uça-uça deyil, qarın üstü ilə yeriyə-yeriyə gəldi: çünki aşağıda bir az sakitlikdi və yerdəki qar qalaqlarının, həm də rastına düşən şeylərin arxasında daldalana bilirdi.
Sərçə abidə ətrafındakı yeri diqqətlə yoxladı, hətta adətən içində çörək olan futlyarın qoyulduğu yerin qarını eşələdi. Bir neçə dəfə külək tutmayan səmtdən heykəlin çılpaq, qarı süpürülmüş pillələrinə uçmağa çalışdı ki, görsün təsadüfən boran ora çörək ovuntusu, yaxud dən gətirməyib ki; o bunları göydə qapıb uda bilərdi. Ancaq külək qarlı yerdən ayrılan kimi sərçəni qanadına alıb ağacların gövdəsinə, tramvay xətlərinə çırpmamış onu başqa səmtə apardı. Bu zaman sərçə tezliklə yerə düşdü, qızınıb-dincəlmək üçün qarın içinə girdi. Bir azdan sərçə yeməkdən əlini üzdü. O qarın içində özünə bacardıqca dərin bir yer açıb ora qısıldı, mürgüləməyə başladı; düşündü ki, barı donub ölməsin, tufan gec-tez kəsəcək. Sərçə hər ehtimala qarşı yarıyuxulu halda tufanı izləyə-izləyə ehtiyatlı, ayıq yatdı. Gecə yuxuda gördü ki, uyuduğu qar təpəciyi onunla birlikdə sürüşüb, sonra da bütünlüklə ətrafa dağılıb, özü isə bu tufanda tək-tənhadır.
Külək sərçəni lap uzağa, çox hündür bir yerə aparırdı. Burda heç qar yox idi, bərk əsdiyi üçün daha da sərtləşmiş sazaqlı külək vardı. Sərçə öz-özünə nəsə düşündü, büzüşmüş tüklərinə sığınıb uyudu.
Yuxusunu alıb yenə oyandı, ancaq tufan onu yenə də aparırdı. Sərçə artıq tufanda yaşamağa az-çox öyrəşmişdi, indi yaşamaq daha asanlaşmışdı, çünki o bəzən ağırlığını hiss eləmir, yeriməyin, uçmağın və ya başqa bir şeyin fikrini çəkmirdi. Sərçə tufanın yaratdığı alatoranlığa göz yetirdi-gecəmi, gündüzmü olduğunu ayırd edə bilməyib yenidən kirpi kimi büzüşüb yatdı; bununla da o lələkləri və dərisi soyuyarsa, öz içindəki istisini qoruyub saxlaya bilərdi.
Sərçə ikinci dəfə yuxudan oyananda tufan onu yenə alıb aparırdı. O tufana alışmaqda idi ki, bu yandan yemək qayğısı çıxdı. Sərçə bu saat soyuq hiss eləmirdi, isti də deyildi, bu toranlıqda və boş hava axınında ancaq titrəyirdi. Sərçə, tufan sovuşanacan heç nə hiss eləməməyə çalışaraq yenidən büzüşdü.
Quş torpaqda, ağappaq, isti, sakit bir yerdə yuxudan oyandı. O, böyük yaşıl bir otun yarpaqları üstündə uzanmışdı. Naməlum və gözəgörünməz quşlar uzun-uzadı mahnı oxudu; sərçə heyrətlə onlara xeyli qulaq asdı. Tufan sovuşandan sonra ilk dəfə idi ki, qanadlarını açıb təmizlədi və sonra da yem dalınca getdi.
Burda, görünür, həmişə yay olurdu, buna görə də yemək bol idi. Az qala hər otda yeməyə bir şey var idi. Yarpaqların arasındakı budaqlardan dən dolu sünbüllər, yumşaq ətirli kölgələr asılmış, iri dolu giləmeyvələr sallanmışdı. Sərçə bütün günü dimdiyini işsiz qoymadı; qarınqululuğu yadına düşənəcən, ürəyi ağzına gələnəcən yedi; birdən ayılıb bir az da yeyə biləcəyinə baxmayaraq yeməkdən əl çəkdi.
Gecəni otların arasında yatan sərçə səhər yenidən qarnını doyurmağa başladı. Ancaq bu dəfə az yedi. Dünən bərk acdığından o, ağzının dadını bilmirdi, bu gün isə hiss eləyirdi ki, bütün otların, kolluqların bəhrələri ya çox şirin, ya da əksinə, çox acıdır. Bununla belə bu yeməklərdə qatı, az qala adamı məst edən yağ halında çox yaxşı qida vardı, buna görədir ki, sərçə ikinci gün bir balaca düzəlmiş, gözünə işıq gəlmişdi. Gecə isə ona mədə qıcqırması əziyyət verdi… və bu zaman sərçə bir az turşməzə, adi qara çörəyin həsrətini çəkdi; Puşkin abidəsi yanında futlyardakı çörəyin yumşaqlığı, istisi yadına düşəndə onun balaca bağırsaqları, mədəsi sızıldadı.
Az sonra sərçə isti havası olan bu dinc yerdə tamam qəmə batdı. Yeməyin, işığın, havanın bolluğu, şirinliyi, bitkilərin xoş ətri artıq onu cəlb etmirdi. Pöhrələrin kölgəsində dolaşdıqca sərçənin gözünə nə bir tanış, nə də qohum dəydi; buralarda sərçə yaşamırdı.
Burdakı iri, kök quşların rəngbərəng, gözəl qanadları vardı, onlar bir qayda olaraq yekə budaqlarda uca yerdə oturub gözəl mahnılar oxuyurdular; elə bil onların boğazından işıq süzülürdü. Bu quşlar az yeyirdilər, otların arasındakı şirəli bir giləmeyvə yeyib bütün günü və gecəni tox qala bilirdilər.
Sərçə tək-tənha yaşamağa başladı. O tədricən kolluqlardan azca yuxarı uçub, burdakı yurdu başdan-başa dolaşdı, hər yerdə qalın otluqlar, çiçəkliklər, enli, alçaq ağaclar, məğrur, nəğməli quşlar, mavi, küləksiz səma gördü. Hətta yağışlar da burda kimsənin kefini pozmamaq üçün ancaq gecələr, hamı yatanda yağırdı.
Bir müddətdən sonra sərçə özünə daimi yaşayış yeri tapdı. Bu, xırda daşlarla örtülmüş, torpağı yararsız, otsuz-çiçəksiz bir kiçik çayın sahili idi.
Burda, dərənin qırağında bir ilan yaşayırdı, onun zəhəri və dişi yox idi, soxulcan kimi nəm torpaq udur, içindəki cücüləri ötürəndən sonra ağzındakı torpağı qaytarırdı. Sərçə bu ilanla dostlaşdı. Sərçə tez-tez onun yanına gələr, tutqun, mehriban gözlərinə tamaşa edərdi, ilan da sərçəyə baxardı. Bir gün sərçə çıxıb getdi. İlanla görüşdən sonra tək-tənha yaşamaq onun üçün nisbətən asanlaşmışdı.
Bir gün sərçə çayın axarı boyu aşağıda çox uca, göy bir qaya gördü. O uçub bu qayaya qondu və hər gün burda gecələmək qərarına gəldi. Sərçə bir gün qopacaq tufanın onu yatarkən bu qayadan alıb yenidən Tver bulvarındakı evinə aparacağına ümid edirdi. Birinci gecə soyuq qayada narahat yatdı, ancaq ikinci gecə buna alışdı və sərt qayada yuvasında imiş kimi tufana bəslədiyi ümidin qucağında isinərək, dərin yuxuya getdi.
***
Qoca çalğıçı elə bilirdi ki, tanış boz sərçə soyuq qış boranında həmişəlik məhv olub. Yağan qar, soyuq, tufan, çox vaxt qocanın skripka çalmaq üçün Tver bulvarına çıxmasına imkan vermirdi.
Belə günlərdə qoca evdə oturur və onun yeganə təsəllisi yəqin ki, ancaq cəh-cəh vuran quşlar yaşayan əsrarəngiz bir ölkə pöhrəliklərinin buz bağlamış pəncərə şüşələrində gah yaranan, gah da silinən mənzərəsinə baxmaq olurdu. Qocanın heç ağlına da gəlməzdi ki, onun sərçəsi indi isti, güllü-çiçəkli bir diyarda yaşayır, gecələr hündür qayada sinəsini küləklərə verib yatıb…
Fevral ayında çalğıçı Arbatdakı heyvanat mağazasından bir balaca tısbağa aldı. O, bir vaxt hardasa oxumuşdu ki, tısbağalar çox yaşayır: qoca istəmirdi ki, ürək qızdırdığı, alışdığı bir varlıq onun özündən əvvəl ölsün. Qocalıqda adamın ürəyi kövrək olur, uzun müddət bir itkinin ağrısını çəkir; öləndə qoy tısbağadan əvvəl ölsün ki, bu ağrının acısını dadmasın.
Tısbağanı evə gətirəndən sonra qoca çalğıçı Puşkin abidəsinin yanına çox az hallarda gedirdi. İndi o, hər axşam skripkasını kökləyir, tısbağa isə ağır-ağır otağın ortasına gəlir, uzun, nazik boynunu uzadıb musiqiyə qulaq asırdı. O, musiqini daha yaxşı eşitsin deyə başını bir az yana əyir, bir gözünü çalğıçıya dikib fağır-fağır baxırdı. Görünür, tısbağa qorxurdu ki, qoca skripkanı əlindən yerə qoyar və o yenidən çılpaq döşəmədə qalıb darıxar. Buna baxmayaraq çalğıçı gecədən xeyli keçənə kimi, tısbağa yorularaq balaca başını döşəməyə qoyub yatanacan çalardı. Qoca, tısbağa qarış-qarış göz qapaqlarını yumana kimi gözləyər, sonra skripkasını futlyara qoyub özü də yatağına girərdi. Ancaq qoca rahat yata bilmirdi. Gah beli ağrıyır, gah da ürəyi sancır, sıxılır və tez-tez yuxudan hövlnak qalxırdı, qorxurdu ki, ölüb eləyər. Bir qayda olaraq bu zaman hiss eləyirdi ki, hələ sağdır, bayırda Moskva döngəsindəki həyətdə sakit bir gecədir. Mart ayında ürəyinin ağrısından yuxudan olmuş qoca güclü külək vıyıltısı eşitdi; pəncərə şüşələrinin buzu ərimişdi; külək görünür, cənub tərəfdən əsmiş, yazdan soraq gətirmişdi. Bu zaman qoca sərçəni xatırladı, onun ölümünə bir daha heyfsiləndi. Tezliklə yay gələcək, Tver bulvarında ağaclar yenidən dirçələcək, sərçə isə hələ xeyli yaşaya bilərdi. Qoca qışda onu evinə gətirəcək, sərçə tısbağa ilə dostlaşar, qışı isti otaqda kefi kök yola salardı – lap təqaüdə çıxmış qocalar kimi.
Qoca yenidən bu təsəlli ilə yatdı ki, onun diri tısbağası var və bunun özü də böyük şeydir.
Qasırğalı cənub küləyilə bərabər uçmağına baxmayaraq bu gecə sərçə də yatmışdı. O, ancaq bir anlığa, qasırğanın zərbəsi onu qayanın başından alanda oyandı, sevindi, sonra dərhal yuxuya getdi. Sərçə hava işıqlaşanda oyandı, külək onu güclü qanadları ilə uzaq bir aləmə aparırdı. Sərçə yüksəklikdə uçmasından qorxmadı; qasırğanın qanadında ağır və sürüşkən palçığın içində qımıldana-qımıldana öz-özünə nəsə civildəyərkən hiss elədi ki, acdır. Sərçə ehtiyatla ətrafına boylandı, gözünə müxtəlif əşyalar dəydi. O bu əşyalara diqqətlə baxıb onların nə olduğunu bildi: bunlar isti ölkələrdəki iri dənəli giləmeyvə, dən, qabıq və sünbül idi, sərçədən bir az aralıda isə hətta kol, ağac budaqları uçurdu. Demək, külək özü ilə təkcə onu, sərçəni alıb aparmırdı. Balaca bir dən göydə sərçə ilə yanaşı gedirdi. Bu küləklə onu tutub dənləmək çətin idi; sərçə bir neçə dəfə dimdiyini uzatdı, ancaq dənə çatmadı. Dimdiyi tufanlı havada sanki daşa dirənmişdi. Bunu görən sərçə öz dövrəsində fırlandı: ayaqları yuxarı döndü, bir qanadını buraxdı, bu zaman külək onu kənara-əvvəlcə yaxındakı dənə sarı aparanda, onu dərhal dənlədi, sonra isə çətinliklə uzaqdakı giləmeyvələrə və sünbüllərə yaxınlaşdı. O doyunca yedi, həm də küləyin köndələninə hərəkət eləməyi öyrəndi. Sərçə yeyib doyandan sonra yatmaq qərarına gəldi. İndi onun kefi kök idi: bol yemək göydə onunla yanaşı uçurdu. Tufanın qoynunda demək olar ki, soyuğu hiss eləmirdi. Sərçə yatıb oyanırdı. Bu zaman rahatca mürgüləmək üçün ayaqları yuxarı, küləyin istiqaməti ilə gedirdi. Yatıb oyanarkən orada, ətrafındaca qarnını yaxşıca doyururdu: bəzən bir dadlı giləmeyvə, yaxud içi şirin bir qabıq sərçənin az qala lap böyrünə düşürdü, bu vaxt həmin yerləri ancaq dimdikləyib qalırdı. Buna baxmayaraq, sərçə tufana alışdığına və tufanın qoynunda yem tapdığına görə qorxdu ki, birdən nə vaxtsa külək kəsilə bilər. O yeməyini bulvarda əvvəlki kimi əziyyətlə əldə etmək, küləyə qarşı uçub çox qüvvə itirməməkdən ötrü bomboş asfalt üstündə gəzmək, qış vaxtı soyuqda donmaq istəmirdi. O, ancaq buna təəssüflənirdi ki, bu güclü, qüdrətli küləkdə bir qırıntı turş, qara çörəyə rast gəlmir, ancaq rastına gələn acı-şirin dəndir. Sərçənin bəxtindən tufan çox sürdü, yatıb oyananda özünü yüngül, çəkisiz hiss edirdi, gün-güzəranında aldığı ləzzətin təsirilə öz-özünə mahnı oxumağı da unutmurdu.
***
Yay axşamları qoca, skripka çalmaq üçün Puşkin abidəsinin yanına demək olar ki, hər gün gedirdi. O, tısbağanı da özüylə aparar və yaxınlığında onu yerə qoyardı. Musiqi çalınanda tısbağa yerində sakit dayanıb qulaq asar, fasilə zamanı isə səbirsizliklə musiqinin davamını gözləyərdi. Skripkanın futlyarı abidənin qarşı tərəfində yenə əvvəlkitək yerə qoyulmuşdu, ancaq futlyarın qapağı indi həmişə örtülü olurdu, qoca boz sərçənin bir daha qonaq gələcəyindən əlini üzmüşdü.
Mülayim axşamların birində külək qalxdı, qar yağmağa başladı. Çalğıçı tısbağanı qoynunda gizlətdi, skripkasını futlyara qoyub mənzilinə getdi. Evdə həmişəki kimi tısbağanı yemlədi, sonra isə pambıqla döşənmiş qutunun içərisinə qoydu ki, yatsın. Bundan sonra qoca canını qızdırmaq, vaxtını keçirmək üçün çay dəsgahına başladı. Ancaq primusda neft yox idi, şüşə də boş idi. Çalğıçı qoca neft almaq üçün Bronnı küçəsinə getdi. Artıq külək kəsmişdi; aram-aram sulu qar yağırdı. Malın yenidən hesaba alınmasına görə Bronnıda neft satılmırdı, buna görə də qoca Nikita darvazaları tərəfə getməli oldu.
Skripkaçı neft alıb ayaq izlərini təzə, əriyən qarın üstündə düzə-düzə evinə qayıdırdı. Köhnə yaşayış evinin darvazasında iki oğlan durmuşdu. Onlardan biri üzünü qocaya tutdu:
— Əmi, bəlkə bu quşu alasınız… Kinoya getmək üçün pulumuz çatmır.
Skripkaçı ayaq saxladı.
— Baxım görüm,- dedi. – Bunu hardan tapmısınız?
— Öz-özünə göydən daş kimi düşəndə gördük, — deyə oğlan cavab verdi və ovcundakı quşu çalğıçıya verdi.
Quş yəqin ki, ölü idi. Qoca onu cibinə qoydu, oğlana iyirmi qəpik verib yoluna davam etdi.
Evdə qoca çalğıçı quşcuğazı cibindən çıxartdı. Boz sərçə qocanın ovcunda sərili qalmışdı; gözləri qapanmış, ayaqları taqətsiz bükülmüş, bir qanadı isə tabsız-tavansız havadan asılmışdı. Sərçənin tamam öldüyü və ya diri olduğu bilinmirdi. Hər ehtimala qarşı qoca sərçəni qoynuna, alt köynəyinin altına qoydu, düşündü ki, ya səhərəcən isinib cana gələr, ya da bir daha ayılmaz.
Çayını içəndən sonra qoca, sərçəyə xətər yetirməmək üçün ehtiyatla böyrü üstə uzandı.
Tezliklə qoca mürgüləyib yatdı, birdən diksinib tez də oyandı: sərçə köynəyi altında qımıldanıb onun bədənini dimdikləyirdi. “Diridir, — deyə qoca fikrindən keçirdi. – Demək kəfəni yırtdı”. – Bu zaman o, sərçəni köynəyinin altından çıxardı.
Çalğıçı dirçəlmiş sərçəni qutunun içindəki tısbağanın yanında gecələməyə qoydu. Qoca düşündü ki, qutu pambıqla döşənib, yumşaqdır, sərçə orda özünü rahat hiss edər.
Səhərə yaxın qoca oyanıb ayağa durdu, sərçəni yoluxdu. Sərçə pambıq üstündə ayaqları yuxarı uzanıb qalmışdı, tısbağa isə boynunu uzadıb mehriban, səbirli gözlərilə ona baxırdı. Sərçə ölmüşdü, bu dünyada yaşayıb-yaşamadığını da həmişəlik unutmuşdu.
Axşam qoca çalğıçı Tver bulvarına getmədi. O, skripkanı futlyardan çıxarıb zərif, həzin bir musiqi çaldı. Tısbağa otağın ortasına gəlib fağır-fağır, tək-tənha ona qulaq asmağa başladı. Ancaq musiqidə qocanın kövrək ürəyinin tam təsəlli tapması üçün nəsə çatışmırdı. Bu zaman o, skripkanı yerinə qoydu, hönkürüb ağladı.
Tərcümə: Kənan Hacı
kayzen.az
