İbrahim NƏBİOĞLU
I yazını bu linkdən oxuya bilərsiniz: https://kamilinfo.net/?p=794
II yazını bu linkdən oxuya bilərsiniz: https://kamilinfo.net/?p=811
III yazını bu linkdən oxuya bilərsiniz: https://kamilinfo.net/?p=819
IV yazını bu linkdən oxuya bilərsiniz: https://kamilinfo.net/?p=824
V yazını bu linkdən oxuya bilərsiniz: https://kamilinfo.net/?p=829
Ata nənəm uzun, amma mutsuz yaşadı. Üzünün güldüyünü heç görmədim. Babam muharibəyə gedəndə onun 26 yaşı vardı. Qazax hərbi komissarlığı babamı əvvəl Bakıya, oradan da birbaşa cəbhəyə göndərir. Nənəm babamın yolunu müharibənin sonuna qədər gözlədi, zülmlə, çətinliklə 3 övlad böyütdü, ali təhsil verdi. Gözünün kökü saralana qədər gözü yol çəkdi, ancaq ümidi bitmədi, tükənmədi, gözlədi, heç olmasa “Qara xəbəri” gəlsin dedi, amma o da gəlmədi. Böyük oğlunu evləndirdi, mən ilk nəvəsi oldum, babamın adını qoydular mənə. Bu səfər də mənə sarılıb gözlədi illərlə babamın dönüşünü…
* * *
Atam doktorluq dissertasiyasının müdafiəsi ərəfəsində Moskvaya ezamiyyətə gedir. Onun “Nedra” nəşriyyatında kitabı – elmi monoqrafiyası çıxacaqdı. 1976-cı ilin may ayında, gözəl bir bahar sabahı qaldığı “Universitetskaya” mehmanxanasının restoranında (restoran otelin girişində yerləşir) qəhvəaltı edirmiş. Birdən mülki geyimdə iri cüssəli bir adam içəri girir, bağıraraq içki içmək istədiyini deyir. Ona izah etməyə çalışırlar ki, günün bu saatında spirtli içki verilmir. Adam restoranı bir-birinə qatır, içki tələb edir. Atam oturduğu masadan qalxıb adamı öz yanına dəvət edir, Bakıdan dostları üçün gətirdiyi “Göygöl” konyakını çantasından çıxarıb masanın üstünə qoyur. Bir qədəhdən sonra adam sakitləşir, atamla maraqlanır, Moskvaya gəliş səbəbini soruşur. Qalxıb gedəndə sabah səhər mehmanxananın önünə maşın göndərəcəyini deyir, atamı daçasına 9 may Qələbə bayramını qeyd etməyə dəvət edir.
Ertəsi gün otelin resepsionundan atama zəng vurub, onu aşağıda gözləyən biri olduğunu söyləyirlər. Polkovnik rütbəsindəki biri atamı “Çayka”ya mindirib, Miçurin prospektindən Moskva ətrafındakı daçalardan birinə aparır. Çaşqınlıq içində olan atam həyatında ilk dəfə mindiyi “Çayka” ilə böyük və göstərişli özəl mülkdə onlarla general və hətta bir nəfər də marşalla qarşılaşır. Heç demə SSRİ Müdafiə nazirliyinin bir çox vəzifəlisi bu əsrarəngiz generalın qonağı imişlər. Kimsəni tanımayan atam anlayır ki, restoranda qalmaqal salan iri cüssəli adam kimdirsə yamanca “yekə” adamdır, özü də general-polkovnik rütbəsində.
Həyətdə açılmış uzun süfrədə sağlıqlar bir-birini əvəzləyir. Təbrik sağlığı üçün növbə atama gəlir. O da üzünü belə xatırlamadığı atasından, müharibədə itkin düşməsi və “Qara xəbər”inin belə gəlməməsindən danışır. Qədəhi yerə qoyub oturanda yanındakı zabit atama deyir ki, bəs dostun sənə atanı tapmağa niyə kömək eləmir. Atam da deyir ki, mən heç onun nəçi olduğunu bilmirəm, dünən bir təsadüf nəticəsində tanış olmuşuq. Adam əvvəlcə təəccüb edir, sonra da atama təbəssüm edərək belə deyir: “Sənin bəxtin üzünə gülüb, çünki atanı tapsa elə o tapacaq”.
“Universitetskaya”da şuluqluq salan general-polkovnik məgərsə SSRİ Müdafiə Nazirliyi Baş Arxiv İdarəsinin rəisi imiş. Yəni, nəinki II Dünya müharibəsinin arxivi, hətta bütün Qızıl Ordunun tarixindən cavabdeh olan bir adam. 39 yaşlı atamın o anda orada nələr keçirtdiyini, acı və iztirabın dərinliyini ifadə etməkdən qaçınıram – bacara bilmirəm…
Moskvaya ezamiyyət bir həftə sonra bitir. Bu müddət ərzində generaldan xəbər-ətər çıxmır. Bakıya qayıdan atam son ümidi haqda kimsəyə bir söz etmir. Nəhayət, bir gün general zəng edir, babamın 1945-ci ilin may ayının 5-də Berlində küçə döyüşləri zamanı həlak olduğunu, Berlində ümumi məzarlıqlardan birinə dəfn edildiyini deyir. Atamla anam donub qalırlar, bilmirlər sevinsinlər yoxsa yas tutsunlar. Atam bu xəbəri nə qardaşına deyir, nə da bacısına. Anasına demək isə heç ağlının ucundan belə keçmir…
* * *
Bir neçə il sonra “Tətbiqi riyaziyyat” ixtisasını seçib Neft və Kimya institutuna qəbul oldum. Birinci kursun sonunda Tələbə-İnşaat Dəstəsi ilə Stavropol vilayətinə, ikincidə isə Smolensk vilayətindəki Qaqarin şəhərinə işləməyə getdim. Məqsədim 3-cü kursu bitirib Tələbə-İnşaat Dəstəsi ilə Almaniya Demokratik Respublikasına (sosialist Almaniyası) getmək idi. O vaxt hər il 25 nəfər xüsusi seçilmiş tələbəni bu ölkəyə göndərirdilər. Atam institutumuzun professoru, kafedra müdiri olsa da planımı ondan saxladım, bütün sənədləri özüm hazırladım. Əla qiymətlərlə oxuyurdum, üçüncü kursu bitirdiyimdə qiymət kitabçamda cəmi bircə “dörd” vardı. Və ən nəhayət, çox sayda komissiyalardan keçəndən sonra güc-bəla ilə o 25 nəfərdən biri oldum. İçimizdə bir qız da vardı – indi bizim ən populyar televiziya aparıcımız olan gözəllər gözəli Nərgiz Cəlilova. 1981-ci ilin iyul ayında bir aylığına Almaniya Demokratik Respublikasına yola düşdük. Moskvada Berlin qatarına minənə qədər inanmırdım – xaricə gedirdim, hər şey mənə nağıl kimi gəlirdi.
On beş gün Almaniyanın Karl Marks Ştadt (indi Kemnits (alm. Chemnits) adlanır) şəhərində çalışdıq – Alman Dəmir yolları üçün kabel xəttləri çəkirdik. İki həftə çalışıb 700 alman markı maaş aldıq. Qalan 15 günü isə bizi ölkəni gəzdirdilər – Drezden, Veymar, Rostok və Berlin.
Dişimi sıxıb Berlində keçirəcəyimiz son 3 günü gözlədim. Rostokdan Berlinə gəldiyimizdə bizi Humboldt universitetinin 5 ulduzlu otelə bənzəyən yataqxanasında yerləşdirdilər. 3 gündə ancaq “Aleks” adlandırdıqları Berlinin məhşur “Aleksanderplats” meydanını gördüm, qalan zamanımı isə Berlindəki Sovet məzarlıqlarında babamın məzarını axtardım. Dostlarım doyunca gəzib əyləndilər, görmədikləri yer buraxmadılar. O vaxt kompüter sistemi yox idi, vaxtım məzarlıqdakı arxivlərdə keçdi. Babamı əvvəl adı, sonra da familiyası ilə axtardım tozlu qovluqlarda. Lakin onun izinə heç yerdə rast gəlmədim.
Berlində Hitler qədər Stalindən də nifrət etdiyimi anladım. Sonralar bu iki ruh xəstəsi cəllad haqda onlarla kitab oxudum, o tarixi öyrəndim, anlamağa çalışdım. Amma heç nə ilə təsəlli tapa bilmədim – babam Kapitulyasiya aktının imzalanmasına üç, Qələbənin elan edildiyi 9 maya isə dördcə gün qalmış həlak olmuşdu. İçimdə üsyan edirdim, amma üsyanı kimə və nəyə qarşı elədiyimi bilmirdim…
Nənəmə Almaniyaya getdiyimi söyləməmişdim. Berlindən ona güllü-çiçəkli bir yaylıq aldım. Moskvadan gətirdiyimi dedim, “Payın çox olsun, a qavağında ölüm” deyib, qız nəvəsinə verdi yaylığı. Elə bil nəsə hiss eləmişdi. Gözü yenə yol çəkirdi. Özümü tanıyandan belə idi Sənəm nənəm…
* * *
Gördüyüm bütün dəmir yol vağzalları hafizəmdə nədənsə qara rəngdə heybətli binalar kimi qalıblar. Tarixi Münhen vağzalı da belədir. Perronların başındakı rəngarəng kafe və mağazalara baxmayaraq hər şey mənə qaşqabaqlı və kədərli gəlir.
Sırtımda çanta 14-cü perronun ortasında dayanmışam. Birdən qarşımda dayanan Zalsburg qatarının par-par işıldayan korpusunda əksimi görürəm. Bel çantası ilə cəbhəyə yollanan əsgərə oxşatdım özümü. Tüklərim biz-biz oldu birdən, üzünü heç vaxt görmədiyim babam canlandı gözümün önündə – Qara Nəbinin oğlu İbrahim, 1941-ci ilin payızında Qazaxdan, İncə Dərəsindən çıxıb müharibəyə gedən atamın atası. Nənəm onu 2003-cü ilə qədər – vəfat etdiyi günə qədər gözlədi. 89 yaşı vardı son nəfəsini verəndə. Gün görməmiş təzə gəlin kimi köçdü getdi…
* * *
Atasız böyüyən mərhum atamı düşünürəm, çəkdiyi əziyyətlər, ürəyində daşıdığı nisgil gəlir ağlıma. Perrondan keçən almanları süzürəm, gözlərinin içinə baxmaq istəyirəm. Birdən hamısı gözümə alman əsgərinin hərbi geyimində görünürlər. Kimdir onlar, düşməndirlərmi? Bəlkə yanımda dayanan bu yekəpər almanın babası vurub mənim babamı? Bəlkə sizlərdən birinizin babasını da öldürən elə odur?
Bəşər tarixinə görkəmli humanist düşüncə adamları, nəhəng alim və sənətkarlar verən alman xalqı necə oldu ki, bir psixopatın, Hitler deyilən o paranoikin arxasınca getdi? “Deutsche Geist”, yəni o məhşur “Alman Ruhu” buna necə yol verdi? Doğurdandamı bu xalq yaratdı nasional-sosializmi?
Bir xalqın milli ruhu özünü şübhəsiz ki, ən çox dildə və musiqidə göstərir. Bunu düşünən insanın ağlına təbii olaraq Rihard Vaqner gəlməlidir, çünki bu dahi bəstəkar ölməz operalarında dil və musiqini birləşdirərək alman tarixində yeni bir səhifə açmışdır. Lakin Vaqnerin kədər dolu musiqisi insanı fərqli düşüncələrə yönəldir. Diqqət etmişəm, ingilis və fransızların Vətən, vətənpərvərlik temalı musiqisində əsas motiv hücum, zəfər və qələbədir. Almanlarda isə mahnılar həlak olmuş silah yoldaşları haqdadır, Nibelunqlar, cənazə mərasimləri və kədər, kədər, yenə də kədərdir. Vaqnerin musiqisini dinləyənin gözündən yaş gəlirsə, bilin ki, o, almandır. Bəs bu gün necə, almanlar keçmişlərinı mühasibə edir, müharibədən 70 il sonra katarsisdən keçib təmizləniblərmi? O qan ləkəsini sildiklərinimi düşünürlər?…
Zalsburq sürət qatarının tərpənməsinə 15 dəqiqə var. Vaqonun üzərindəki kölgəmə baxıram yenə. Görəsən, babama çoxmu oxşayıram?
