Vasif SADIQLI
Ədəbi dilimizə son illər vurulan və məqsədli hesab etdiyimiz yaralar Azərbaycan cəmiyyətini ən çox narahat edən məsələlərdəndir. Bunların arasında orfoqrafiya lüğəti ilə bağlı tragikomediya xüsusi qeyd edilməlidir. Məlumdur ki, qanunvericiliyə əsasən, orforafiya lüğəti hər 5 ildən bir yenilənməli, aralıq dövrdə lüğətə daxil edilməli olan əcnəbi sözlərin qarşılığı tapılmalı, qarşılığı tapmaq mümkün olmayanda qrafik adaptasiya mərhələsini keçmiş sözlər orfoqrafiya lüğətinə daxil edilməlidir.
Bu işə nəzarət etməli olan Dövlət Dil Komissiyasının yarıtmaz fəaliyyəti göz önündədir. 2004-cü ildən sonra üç dəfə – 2012-ci, 2013-cü və 2018-ci ildə yeni orfoqrafiya lüğəti nəşrinə cəhdlər edilib və hər üç cəhd uğursuzluqla nəticələnib. 2012-ci ildə nəşr olunan orfoqrafiya lüğəti “ciddi qüsurlara görə” təsdiq edilməyib. Prezident Administrasiyası Dilçilik İnstitutunun nəşrə məsul əməkdaşlarına xəbərdarlıq edib və Orfoqrafiya lüğətinin 2012-ci il nəşrinin ləğv edilməsi və satışdan yığışdırılması haqqında göstəriş verib. Eyni heyət tərəfindən 2013-cü ildə nəşr edilən lüğət isə orfoqrafiya qaydaları hazırlanmamış çapa verildiyi və 40 minə yaxın qondarma söz daxil edildiyi üçün hüquqi qüvvəsi olmayan elan edilib.
Bu arada boşluğu doldurmaq üçün “Azərbaycan dilinin işlək orfoqrafiya sözlüyü” adlı kitab nəşr olunub. İradımız kitabın adınadır. Məlum olur ki, kitabın nəşrinə məsul olan yoldaşlar sözlüklə lüğətin fərqini bilmir.
Qeyd edək ki, ki ingilis dilində lüğət mənasında the dictionary, sözlük mənasında isə the vocabulary sözləri işlənir və onların fərqi belə izah edilir:
“The dictionary is a book (or series of books) that lists all words in alphabetical order with pronunciation, definitions, classifications (noun, verb, adjective) and if it’s bilingual (E.G. English-[other language]) it gives the translation.
The vocabulary is not an object, it’s that collection of words used in a given language. It can also indicate the amount of words known by a certain person
Tərcüməsi: «Lüğət bütün sözlərin əlifba sırası ilə tələffüzü, mənası, təsnifatı (isim, feil, sifət), əgər ikidillidirsə (məsələn, ingiliscə – başqa dil), tərcüməsi verilən kitab və ya kitablar seriyasıdır.
Sözlük obyekt deyil, dildə işlənən sözlərin cəmidir. Eləcə də məlum konkret şəxsə aid sözlərin cəmini göstərə bilər».
Mənbə: https://english.stackexchange.com/questions/21060/dictionary-and-vocabulary-when-to-use-either
Göründüyü kimi, the dictionary və the vocabulary aydın şəkildə fərqləndirilir. Birincisi lüğət, ikincisi isə sözlükdür.
İndi rusca mənbələrə baxaq. Rusiyanın lüğətçiləri də bunları qarışdıracaq qədər savadsız deyil. Yenə mənbələrə müraciət edək:
Сло́вник -а; м. Состав толкуемых или переводимых слов (в словарях и энциклопедиях); список, перечень слов для словаря (izah və ya tərcümə edilən sözlərin (lüğətlərdə və ensiklopediyalarda) cəmi, lüğət üçün sözlərin siyahısı – V.S). Большой толковый словарь русского языка. – 1-е изд-е: СПб.: Норинт С. А. Кузнецов. 1998
Digər mənbələrdə də sözlük və lüğət aydın şəkildə fərqləndirilib və onları tərcümə etməyə ehtiyac duymadıq:
словник — словник,
1) в энциклопедических изданиях — полный перечень названий статей (терминов) — как правило, с краткой аннотацией и указанием размеров статей (в печатных знаках).
2) В лингвистических словарях — алфавитный или систематический перечень словарных единиц, подлежащих толкованию или переводу. Большой энциклопедический словарь
словник — -а, м. Состав толкуемых или переводимых слов (в словарях и энциклопедиях); список, перечень слов для словаря. Малый академический словарь
словник — Перечень толкуемых и переводимых слов в словаре. Словники (списки слов) обычно приводятся в конце книги. Словарь лингвистических терминов Жеребило
словник — словник м. Перечень единиц: слов, их частей или словосочетаний, толкуемых или переводимых в словаре. Толковый словарь Ефремовой
словник — СЛ’ОВНИК, словника, ·муж. (спец.). Список слов для словаря. Толковый словарь Ушакова
словник — Алфавитный список заголовочных слов в словаре. Словарь лингвистических терминов Розенталя
словник — Алфавитный список заглавочных слов в словаре. Толковый переводоведческий словарь / Л.Л. Нелюбин. — 3-е изд., перераб. — М.: Флинта: Наука, 2003 Толковый переводоведческий словарь
Yuxarıda sadalananlar bir daha göstərir ki, tərtibçi və ya redaktor (ya da hər ikisi) “lüğət” sözünü sıxışdırıb dilimizdən çıxarmaq, “milliləşdirmək” kimi bir iddiada bulunub, nəticədə onu tam qarşılığı (sinonim dubleti) olmayan bir sözlə əvəz ediblər ki, bu da çox ciddi elmi səhvdir, gülüncdür. Acınacaqlı olan budur ki, xoş niyyətlə və ya sırf utilitar məqsədlə (düzünü Allah bilir) hazırlanan bu kitabın tərtibçisi Dövlət Dil Komissiyasının üzvü, redaktoru isə həm Dövlət Dil Komissiyasının üzvü, həm də AMEA-nın həqiqi üzvüdür. Etik mülahizələrdən hələlik adlarını çəkmirik.
Xeyirli bazar günləri…
