Bilirsiniz niyə belə düşünürəm? Çünki o mənim dilimdir və mən bu dili çox sevirəm. Çünki anam mənə bu dildə layla deyib, mənə bu dildə danışmağı öyrədib. Böyüdükcə bu dildə kitablar oxumuşam, bu kitablarla dünyanı gəzib dolanmışam. Həyatda nə qazanmışamsa, bu dilin köməyi ilə qazanmışam.
Bəli, dünyanın ən gözəl dili mənim dilimdir. Çünki mən bu dildə danışıram.
Amma son illər dilimizin başı bəlalardan ayılmır.
Orfoqrafiya və Orfoepiya lüğətlərinin başına min oyun gətirilir. Susuruq. Televiziya kanallarında başabəla aparıcılar və əldəqayırma jurnalistlər sözləri istədikləri kimi çeynəyib tökürlər. Dinmirik. Ziyalılarımız danışanda Türkiyə türkcəsini rus dilinə, rus dilini ingilis dilinə qatırlar, üstünə bir az öz sözlərimizdən səpib sırıyırlar bizə ki, baxın, biz ziyalıyıq, qara camaatdan fərqli danışırıq. Deyirik, əşi, mənə nə! Beləcə, dil ölür, yavaş-yavaş çıxır aradan.
Hərdən fikirləşirəm, görəsən, çox uzaq vaxtı demirəm, 50-60 il bundan əvvəl dünyadan köçmüş insanlar ilə görüşüb danışa bilsəydik, onlar bizi başa düşərdilərmi? Yəqin ki, yox. Düzdür, ETİ və İKT ilə əlaqədar dilimizdə çoxlu neoligizmlər yaranıb. Bunlardan qaçmaq olmaz. Ancaq dilimizdə oturuşmuş sözlər var axı. Niyə onların əvəzinə yabançı sözləri işlətməliyik?
“Vapşe, uje, opşim” kimi təhrif edilmiş varvarizmlər artıq qulaqlarımızı qabar edib. Hətta bir növ öyrəşmişik də bunlara. Son otuz ildə də Türkiyə türkcəsindən gələn sözlər dilimizi bir növ “işğal edib”.
Bilirəm, çoxları deyəcək ki, əşi, nə danışırsan, biz qardaş xalqıq, dilimiz eynidir, hətta ortaq türk dili barədə nağıllar danışacaqlar. Ancaq bu sözləri deyənlərin heç birinin anası onunla danışarkən “ekmek”, “şimdi”, “geliyoruz” və sairə kimi sırf Türkiyə türkcəsinin sözlərini işlətməyib, öz anasının ona öyrətdiyi dildə danışıb balası ilə.
Fikir verin, şəkilçilərin yerini süni surətdə dəyişdirirlər. Bizim dilimiz iltisaqi dillər qrupuna daxildir. Bu qrup dillərin xüsusiyyətlərindən biri də isimlərə və feillərə şəkilçilərin müəyyən ardıcıllıqla artırılmasıdır. Əgər bu şəkilçilərin yeri dəyişilərsə, bu, iltisaqiliyin pozulması hesab olunur. Amma “gəlirmişlər” olub “gəlirlərmiş”. Kaş, gərək, barı və təki arzu ədatlarıdır. Bu ədatların işləndiyi cümlələrin xəbəri də feilin arzu şəklində olmalıdır. Məsələn: “Kaş gedə idim (gedəydim). Amma olub “Kaş gedərdim”. Xəbər qeyri-qəti gələcək zamana keçib. Dilimizə neologizm kimi “sayğı” sözü gəlib. Çox gözəl. Sırf türk sözüdür. İşlədək. Amma “hüzur”, “hoca” kimi sözlər isə ərəb və fars dillərindən gəlmədir. İndi türkiyəli qardaşlarımız bu sözləri işlədirlər deyə biz də işlətməyə məcburuqmu? Axı bunların qarşılığı öz dilimizdə var. Deyəcəklər, “müəllim” də ərəb sözüdür. Düzdür. Amma bu söz min ildən artıqdır ki, dilimizdə işlənir, yəni vətəndaşlıq hüququ qazanıb. “Hoca”nı isə biz yalnız dastanlarımızdan xatırlayırıq. Orada da “tacir” mənasında işlənib. Məsələn, “Koroğlu” dastanlarında Xoca Əziz. “Acımasız”, “laf etmək”, “görəv”, “nə mutlu”, yaxud “mutlu oldum”, “məlumat içərən”, “kəsinliklə” kimi sözlər dilimizdə yoxdur. Bunları işlətmək hansı məcburiyyətdən irəli gəlir? “Mübarizə” və “mücadilə” sözləri sinonim sözlərdir. Hər ikisi də ərəb dilindədir. Amma biz yüzillərdir, “mübarizə” sözünü işlətmişik. İndi birdən-birə bu “mücadilə” haradan çıxdı?! Hə, xatırladım, bunu da türkiyəli qardaşlarımız işlədir, ondandır.
Bu sözləri şəxsiyyətinə hörmət etdiyim məşhur bir siyasətçimizin sosial şəbəkələrdə paylaşdığı yazılarından götürmüşəm. Təkcə bir nəfərin. İndi görün məşhur olmayanlar bu sözləri nə qədər və nə vəziyyətdə işlədirlər. Dəhşətdir!
Hərdən fikirləşirəm, yazıq Mirzə Cəlil! Ana dilimizdən ötrü nə qədər mübarizə apardın və nə qədər təhqir və təzyiqlərə məruz qaldın. Amma indi biz dilimizin təmizliyi uğrunda mübarizə aparsaq, heç kim bizə nə təzyiq etməz, nə də bizi təhqir etməz. Bəs niyə susuruq? Çünki dilimizin gələcəyi barədə məsuliyyət hissimiz yoxdur, ölüb o hisslər. Varsa da, çox az adamda qalıb.
P.S. Bilirəm, Türkiyə türkcəsindən gəlmə sözlərə münasibətimə görə məni qınayan da olacaq, hələ bir təhqir də edən. Çünki indiyə qədər çox görmüşəm. Olsun! Mirzə Cəlildən artıq deyiləm ki…
